Od 1 stycznia 2016 r. w sytuacji, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu ze zlecenia (współpracy przy zleceniu) jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, taka osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z więcej niż jednego tytułu – czyli nie tylko ze zlecenia, ale również z tytułów wymienionych w pkt 1-6. Zasady tej nie stosuje się, gdy łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia (art. 9 ust. 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Jedną z częściej występujących sytuacji jest ta, gdy jedna osoba pracuje na podstawie kilku umów-zleceń. Rozstrzygając obowiązek ubezpieczeń społecznych, należy wówczas trzymać się poniższych zasad.

Sprawdzając, czy zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, trzeba pamiętać, że:

1. łączną podstawę wymiaru składek ustala się odrębnie dla każdego miesiąca;

2. ustalając, jaka jest łączna podstawa wymiaru składek, należy pomijać podstawę składek wykazaną za miesiąc po ustaniu danego tytułu ubezpieczenia, tj. za taki miesiąc, w którym osoba nie podlegała już ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ani jeden dzień j(składki rozlicza się wtedy z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 30 00); w tym miesiącu nie dochodzi bowiem do zbiegu tytułów do ubezpieczeń;

3. kwota minimalnego wynagrodzenia nie stanowi granicznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe; służy ona tylko do rozstrzygnięcia zbiegu tytułów do ubezpieczeń; jeśli z danego tytułu osoba jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń, podstawę składek należy ustalać na ogólnych zasadach;

4. ustalając, jaka jest łączna podstawa wymiaru składek, należy kierować się kolejnością powstawania tytułów do ubezpieczeń. Ubezpieczony może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń, ale musi to wyraźnie wynikać z jego deklaracji;

5. jako przychód zleceniobiorcy należy rozumieć przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, który stanowiłby podstawę wymiaru składek, gdyby umowa rodziła obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (bez stosowania ograniczenia do 30-krotności przeciętnego planowanego wynagrodzenia). W pierwszym kroku należy bowiem rozstrzygnąć zbieg ubezpieczeń. Dopiero w odniesieniu do umów, które rodzą taki obowiązek, można mówić o podstawie wymiaru składek na te ubezpieczenia (ustala się podstawę wymiaru składek, którą należy wykazać w imiennych raportach rozliczeniowych);

6. jeśli zleceniobiorca, dla którego odpłatność w umowie -zleceniu określono miesięcznie kwotowo, był niezdolny do pracy, przez co osiągnął niższy miesięczny przychód lub w ogóle go nie osiągnął, sumując podstawę wymiaru składek należy uwzględnić kwotę określoną w umowie-zleceniu. Za ten okres zleceniobiorca musi mieć jednak prawo do zasiłku z ubezpieczenia społecznego. Ta zasada nie ma zastosowania do osób, dla których odpłatność w umowie została określona w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie;

7. ustalając, jaka jest łączna podstawa składek, nie należy uwzględniać przychodu, który zleceniobiorca uzyskał za okres pracy na podstawie umowy-zlecenia przypadający w całości przed 1 stycznia 2016 r., jeśli podlegał wtedy obowiązkowo wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, a umowa ta trwa po tej dacie. Za taki miesiąc za zleceniobiorcę należy złożyć dwa imienne raporty miesięczne:

– ZUS RZA z kodem rozpoczynającym się cyframi 30 00, w którym zostaną rozliczone należne składki na ubezpieczenie zdrowotne od przychodu za okres sprzed 1 stycznia 2016 r. stanowiącego podstawę wymiaru składki na to ubezpieczenie,

– ZUS RCA z kodem rozpoczynającym się cyframi 04 11 – „zerowy”, albo z rozliczeniem składek, jeśli ubezpieczony w tym miesiącu uzyskał także przychód za okres od 1 stycznia 2016 r.;

8. przy ustalaniu łącznej podstawy wymiaru składek należy uwzględniać przychód wypłacony lub postawiony do dyspozycji ubezpieczonego od 1 stycznia 2016 r., należny za okres sprzed tej daty, jeżeli zleceniobiorca do 31 grudnia 2015 r. podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tego tytułu, a umowa ta trwa po tej dacie;

9. jeśli do opłacania składek, na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych zleceniobiorcy/osoby współpracującej jest zobowiązany więcej niż jeden płatnik składek i dojdzie do zbiegu tytułu do ubezpieczeń, każdy płatnik ma obowiązek płacić składki, chyba że ubezpieczony przedłoży mu dokumenty, z których wynika brak konieczności opłacania składek. Oznacza to jednocześnie, że każdy zleceniodawca ma obowiązek zgłosić ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Dotyczy to także zleceniobiorców, którzy przed 1 stycznia 2016 r. podlegali wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, a umowa-zlecenie nie wygasła ani nie została rozwiązana przed tą datą.

Więcej w Rzeczpospolitej z 12 stycznia 2016 r.